1. Hoại tử vô mạch chỏm xương đùi là gì?
- Đây là tình trạng phần đầu trên của xương đùi (chỏm xương đùi) bị thiếu máu nuôi, làm tế bào xương chết dần.
- Khi tiến triển, bề mặt khớp háng có thể bị xẹp, gây đau và hạn chế vận động, thậm chí dẫn đến thoái hóa khớp.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Nguyên nhân chính:
- Tắc nghẽn mạch máu nhỏ nuôi chỏm xương.
- Có thể xảy ra sau chấn thương (gãy cổ xương đùi, trật khớp háng).
Yếu tố nguy cơ (cần lưu ý để phòng bệnh):
- Dùng thuốc corticoid kéo dài (điều trị viêm, hen, lupus…).
- Uống nhiều rượu bia, hút thuốc lá.
- Bệnh lý mạn tính: lupus ban đỏ, hồng cầu hình liềm, rối loạn chuyển hóa mỡ, ghép tạng.
- Điều trị tia xạ, hóa chất.
- Đôi khi không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng (tự phát).
3. Triệu chứng nhận biết
- Đau âm ỉ vùng bẹn, háng, đôi khi lan xuống đùi hoặc ra mông.
- Đau tăng khi đi lại, giảm khi nghỉ.
- Cứng khớp, giảm biên độ vận động (khó xoay chân, cúi buộc dây giày).
- Ở giai đoạn muộn: đau cả khi nghỉ, dáng đi khập khiễng.
4. Chẩn đoán
- Khám lâm sàng: kiểm tra dáng đi, vận động khớp háng.
- Hình ảnh: X-quang (thấy tổn thương muộn), MRI (phát hiện sớm).
- Đôi khi cần xét nghiệm máu để tìm nguyên nhân (rối loạn mỡ, bệnh máu…).
5. Nếu chưa cần mổ – Điều trị bảo tồn
Khi bệnh còn sớm, mục tiêu là giảm đau, làm chậm tiến triển, bảo tồn chỏm xương:
- Giảm tải khớp háng: đi nạng giảm tỳ đè lên chân đau.
- Giảm đau và bảo vệ khớp: thuốc giảm đau, kháng viêm (theo chỉ định).
- Điều chỉnh lối sống:
- Ngưng rượu bia, thuốc lá.
- Giữ cân nặng hợp lý để giảm tải khớp.
- Hạn chế ngồi xổm, chạy nhảy mạnh.
- Vật lý trị liệu:
- Các bài tập nhẹ nhàng duy trì vận động khớp, tăng sức cơ quanh háng.
- Bài tập trong nước (aerobic dưới nước) có thể giúp giảm đau và an toàn hơn.
- Điều trị hỗ trợ:
- Một số trường hợp bác sĩ cân nhắc thuốc tăng tưới máu xương, thuốc chống tiêu xương.
- Tiêm tế bào gốc, khoan giảm áp chỏm (tại các trung tâm chuyên khoa) nếu phù hợp.
6. Khi cần phẫu thuật
- Khi đau kéo dài, X-quang/MRI cho thấy xẹp chỏm.
- Có thể phải khoan giảm áp, ghép xương, thay khớp háng bán phần hoặc toàn phần.
7. Chăm sóc sau mổ
- Đi lại sớm với dụng cụ hỗ trợ (nạng, khung tập đi) theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Tập phục hồi chức năng từng bước: từ cử động nhẹ trên giường, tập gập duỗi khớp gối, đến tập đi chịu lực tăng dần.
- Tuân thủ tái khám đúng hẹn để kiểm tra vị trí khớp hoặc nẹp/vít.
- Báo ngay cho bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường: sốt, đau tăng, sưng đỏ, khó cử động.
8. Khi nào cần đi khám sớm?
- Đau tăng nhanh, đi lại khó, cảm giác chân ngắn hơn.
- Đau cả khi nghỉ, nhất là về đêm.
- Tiền sử dùng corticoid kéo dài, uống rượu nhiều, từng chấn thương háng.