1. Đại cương, định nghĩa
Dây chằng chéo trước (ACL) là một trong bốn dây chằng chính của khớp gối. Nó giữ cho xương chày không trượt ra trước so với xương đùi, giúp gối ổn định khi chạy, nhảy, đổi hướng.
Khi bị rách hoặc đứt ACL, khớp gối sẽ trở nên lỏng, không vững, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến vận động hằng ngày và chơi thể thao.
2. Nguyên nhân
ACL thường bị chấn thương do:
- Đổi hướng đột ngột khi chạy hoặc nhảy.
- Tiếp đất sai tư thế sau khi bật nhảy.
- Va chạm mạnh khi chơi thể thao hoặc tai nạn giao thông.
3. Triệu chứng
Người bị rách ACL có thể có các dấu hiệu sau:
- Nghe tiếng “rắc” trong gối khi chấn thương.
- Sưng gối nhanh sau đó (trong vòng vài giờ).
- Đau gối, đi lại khó khăn.
- Cảm giác lỏng gối, dễ bị “khuỵu”.
- Khó thực hiện các động tác xoay người, chạy nhảy, đi lên/xuống cầu thang.
4. Chẩn đoán
Bác sĩ sẽ:
- Hỏi về hoàn cảnh chấn thương, triệu chứng.
- Khám lâm sàng và thực hiện các test như Lachman, ngăn kéo trước.
- Chụp MRI để xác định rách ACL và các tổn thương kèm theo (rụng sụn chêm, sụn khớp…).
5. Hướng dẫn ban đầu (sau chấn thương)
Trong vài ngày đầu:
- Nghỉ ngơi, hạn chế di chuyển.
- Chườm lạnh vùng gối 15–20 phút mỗi lần, 3–4 lần/ngày.
- Băng ép nhẹ, kê cao chân.
- Dùng nạng nếu cần thiết.
6. Can thiệp không phẫu thuật
Điều trị bảo tồn thích hợp nếu:
- Người bệnh không chơi thể thao thường xuyên.
- Tuổi >40, ít hoạt động mạnh.
- Không thấy gối mất vững.
Chương trình phục hồi bao gồm:
Giai đoạn đầu (1–4 tuần):
- Giảm sưng, đau.
- Tập vận động nhẹ, tránh cứng khớp.
- Co cơ tĩnh, dùng nạng nếu cần.
Giai đoạn giữa (4–12 tuần):
- Tăng dần sức mạnh cơ đùi.
- Tập thăng bằng, cảm nhận khớp.
Giai đoạn chức năng (3–6 tháng):
- Tập chạy nhẹ, nhảy, mô phỏng hoạt động thực tế.
7. Phẫu thuật
Nếu cần phẫu thuật, bác sĩ sẽ tái tạo lại ACL bằng cách sử dụng gân tự thân (gân bánh chè, gân cơ đùi…).
Phẫu thuật thường được thực hiện bằng nội soi, ít xâm lấn, phục hồi nhanh.
8. Tập luyện phục hồi sau phẫu thuật
0–2 tuần:
- Giảm sưng, đau, tập co cơ nhẹ.
- Dùng nạng khi đi.
2–6 tuần:
- Tăng cường vận động, tập cơ tứ đầu và gân kheo.
- Tập thăng bằng cơ bản.
6–12 tuần:
- Đạp xe, squat nhẹ, tăng dần độ khó.
3–6 tháng:
- Tập chạy, nhảy, đổi hướng.
- Kiểm tra kỹ trước khi quay lại thể thao.
Sau 6 tháng:
- Có thể trở lại thể thao nếu đáp ứng đủ tiêu chuẩn về sức mạnh, độ vững và cảm nhận khớp.
9. Khi nào cần đi khám (red flag)
Bạn nên đi khám ngay nếu:
- Gối đau nhiều, sưng kéo dài.
- Cảm giác lỏng gối, khuỵu gối.
- Không thể duỗi thẳng hoặc gập gối.
- Không cải thiện sau vài tuần tập luyện.
10. Khác
Nếu không điều trị đúng, ACL đứt có thể dẫn đến:
- Gối lỏng lẻo, dễ chấn thương tái phát.
- Tổn thương thêm sụn chêm, sụn khớp.
- Nguy cơ thoái hóa khớp sớm.